“Het concurrentiebeding is niet bedoeld om je schaarse monteurs, helpdeskmedewerkers of kappers vast te houden in een krappe arbeidsmarkt. Toch is dit wat werkgevers nu te vaak proberen.”
There is something rotten in de staat van de Nederlandse arbeidsmarkt. Steeds vaker worden werknemers gehouden aan een concurrentiebeding. Begin deze maand overkwam dat Alex Kroes nog, de beoogde opvolger van Edwin van der Sar als nieuwe algemeen directeur en directievoorzitter van Ajax. Zijn arbeidsovereenkomst met zijn huidige club AZ bevat een concurrentiebeding van 1 jaar, dat een overgang vooralsnog in de weg lijkt te staan. Zo’n concurrentiebeding is bedoeld om bedrijfsbelangen van werkgevers te beschermen. Uit onderzoek in 2021 blijkt echter dat veel werkgevers misbruik van deze mogelijkheid maken.
Daarom wil het inmiddels demissionaire kabinet het concurrentiebeding, dat werknemers verbiedt hetzelfde werk te doen voor een andere werkgever, aan banden leggen met een aantal hervormingen. Die ambitie mag niet door het epifane moment van de premier doorkruist worden. Demissionair minister Karien van Gennip (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) kondigde in juni aan dat zij de wet gaat aanpassen. Wat haar betreft moet de werkgever straks kunnen onderbouwen waarom een werknemer een concurrentiebeding zou moeten hebben, en moet de maximale duur worden beperkt. Ook wil zij dat het concurrentiebeding een geografische beperking krijgt voor sommige functies.
Dreigen met boetes
In de praktijk komt het vaak voor dat werkgevers misbruik maken van het concurrentiebeding. In een recent gepubliceerde zaak werden drie jonge helpdeskmedewerkers die aan het begin van hun loopbaan staan, door hun werkgever – een uitzendbureau – aan hun concurrentiebeding gehouden. De reden was dat ze wilden overstappen naar een ander uitzendbureau, waar ze hun arbeidsvoorwaarden konden verbeteren en bijvoorbeeld wel een vast contract aangeboden kregen. Hun ex-werkgever dreigde na hun overstap met boetes van ruim €50.000 euro per persoon, ruim meer dan hun jaarsalaris. Het leverde deze werknemers slapeloze nachten op, terwijl het evident was dat zij geen kennis hadden van bedrijfsgeheimen of andere concurrentiegevoelige informatie. Daarom maakte de rechter korte metten met deze ongerechtvaardigde beperking van hun recht op vrije keuze van arbeid.
Dit voorbeeld sluit naadloos aan bij de resultaten van het eerdergenoemde onderzoek, dat laat zien dat werkgevers het concurrentiebeding zodanig breed inzetten dat het tot een ongerechtvaardigde beperking van de vrije arbeidskeuze van werknemers kan leiden. Uit dat onderzoek blijkt ook dat het gebruik van het aantal concurrentiebedingen ten opzichte van 2015 is verdubbeld. Eén op de drie werkgevers hanteert inmiddels een concurrentiebeding, vrijwel altijd als standaardclausule in de arbeidsovereenkomst. De meeste werknemers hebben echter helemaal geen toegang tot kennis en relaties die de concurrentiepositie van de werkgever kunnen schaden.
Dit probleem speelt ook in andere landen. Aan het begin van 2023 kondigde de Amerikaanse Federal Trade Commission aan dat zij concurrentiebedingen wil gaan verbieden. Volgens de FTC zijn zulke bedingen een vorm van uitbuiting, die op oneerlijke wijze de mogelijkheden van ongeveer 30 miljoen Amerikanen op de arbeidsmarkt beperken. Lina Kahn, het hoofd van de FTC, stelde dat de mogelijkheid om van baan te verwisselen essentieel is voor de economische vrijheid van werknemers en voor een competitieve, dynamische economie. Dit voorgestelde verbod past in het beleid van president Biden, die zichzelf als een pleitbezorger van de Amerikaanse arbeiders manifesteert.
Een algeheel verbod op het concurrentiebeding gaat naar mijn mening te ver. Werkgevers hebben in sommige gevallen immers een legitiem belang bij het opleggen van een concurrentiebeding: bijvoorbeeld aan (sales)directeuren en andere hoge functionarissen die kennis hebben van bedrijfsgeheimen en andere informatie die de concurrentiepositie van hun werkgever op oneerlijke wijze kan schaden. Dat geldt bijvoorbeeld voor AZ, dat Alex Kroes met al zijn kennis over de club begrijpelijkerwijs liever niet zomaar naar de directe concurrent ziet vertrekken.
Nodeloos ingeperkt
Maar een concurrentiebeding is niet bedoeld om het recht op vrije keuze van arbeid van werknemers die die kennis ontberen, zoals helpdeskmedewerkers, monteurs en kappers, nodeloos in te perken. Toch is dat wat er nu gebeurt. Daarom zijn de door het demissionaire kabinet voorgestelde hervormingen een stap in de goede richting. Laten we hopen dat deze door de val van het kabinet niet te lang worden uitgesteld. De rechten van Nederlandse werknemers zijn in het geding.
Dit artikel is geschreven door Robbert-Jan Winters en is oorspronkelijk verschenen in het Financiële Dagblad op 15 augustus 2023.
